Λόγιοι Έλληνες και η Άνθηση της Τυπογραφίας στη Βενετία
Κατά τον 14ο και τον 15ο αιώνα διαπρεπείς λόγιοι δραστηριοποιούνται στη Βενετία. Κορυφαίες πνευματικές προσωπικότητες συγκεντρώνονται στη Γαληνότατη, με βυζαντινούς λόγιους να διδάσκουν ελληνικά ή να μεταφράζουν αρχαία κείμενα, έχοντας ως κύριο μέλημά τους τη διάδοση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και σκέψης.
Σε αυτούς που δίνουν ώθηση στη διάδοση της ελληνικής γραμματείας και την ανάπτυξη των ελληνικών σπουδών συμπεριλαμβάνονται ο Δημήτριος Κυδώνης και ο Βησσαρίων, κορυφαία μέλη της διεθνούς πνευματικής κοινότητας.
Κυρίως μετὰ τη Σύνοδο της Φερράρας, το 1438, πολλοί λόγιοι επιλέγουν τη Βενετία ως νέα τους πατρίδα εξαιτίας της αναγκαστικής απομάκρυνσής τους από το Βυζάντιο.
Ο Βησσαρίωνας ο Τραπεζούντιος (1400-1472) επιλέγει τη Βενετία ως δεύτερη πατρίδα του και τη θεωρεί “ένα άλλο Βυζάντιο”. Προσφέροντας ανεκτίμητης αξίας χειρόγραφα από τη βιβλιοθήκη του, εκφράζει την επιθυμία να είναι αυτά προσβάσιμα στους Έλληνες για να μην λησμονήσουν τις ρίζες τους. Τα χειρόγραφά του θα αποτελέσουν στη συνέχεια και τον πυρήνα της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης.
Ο Εμμανουήλ Χρυσολωράς δάσκαλος στην Κωνσταντινούπολη, έρχεται στη Βενετία ως διπλωμάτης, απεσταλμένος του Εμμανουήλ Παλαιολόγου και μεταφράζει την Πολιτεία του Πλάτωνα και πολλά άλλα έργα της ελληνικής γραμματείας, ενώ στην προσφορά του συμπεριλαμβάνεται μια νέα θεωρία για τους τρόπους μετάφρασης ελληνικών κειμένων.
Από τον 15ο αιώνα κατά τον οποίον συγκεντρώνονται στη Γαληνότατη άνθρωποι του πνεύματος, λόγιοι, δάσκαλοι, αντιγραφείς χειρογράφων, επιμελητές κειμένων και διορθωτές βιβλίων χρονολογούνται και οι προσπάθειες των πρώτων τυπογραφείων που λειτουργούν στην πόλη, με το εκδοτικό έργο να χρηματοδοτείται συχνά από εμπόρους. Από τον επόμενο αιώνα αξιοσημείωτες είναι οι συνεργασίες Ελλήνων με Ιταλούς τυπογράφους. Το έργο τους, με θρησκευτικό και λαϊκό περιεχόμενο, προσκυνητάρια, λεξικά, εγκυκλοπαίδειες, έργων σε τουρκική γλώσσα και ελληνική γραφή (καραμανλίδικα) καθώς και έργων σε σλαβικές γλώσσες εμπλουτίζει όχι μόνο τις εκεί βιβλιοθήκες αλλά και αυτές της ορθόδοξης Ανατολής. Το εκδοτικό τους έργο υπακούει σε εμπορικές ανάγκες, με τις επιχειρήσεις τυπογραφίας να γίνονται κέντρα παραγωγής ελληνικών βιβλίων.
Υπάρχουν πολλές αναφορές για την παρουσία Ελλήνων στον χώρο της τυπογραφίας. Η εξοικείωσή τους με τις τότε επαναστατικές μεθόδους της τυπογραφίας και η δουλειά τους καθορίζουν το πλαίσιο έκδοσης ελληνικών βιβλίων και έργων σε άλλες γλώσσες και επηρεάζουν σημαντικά την παιδεία σε ολόκληρο τον κόσμο.
Το 1486 εκδόθηκαν τα δύο πρώτα ελληνικά βιβλία και ακολούθησαν εκδόσεις των μεγαλύτερων έργων των κλασσικών συγγραφέων της αρχαιότητας.
Oι Nικόλαος Bλαστός και ο Zαχαρίας Kαλλέργης ίδρυσαν το 1499 τυπογραφείο όπου λόγιοι όπως ο Aντώνιος Έπαρχος, ο Nικόλαος Σοφιανός, ο Nίκανδρος Nούκιος εκδίδουν δικά τους πρωτότυπα έργα, ενώ και κληρικοί ασχολούνται με τη διόρθωση και την κριτική έκδοση βιβλίων της ορθόδοξης Eκκλησίας.
Σχολικά βιβλία, αλφαβητάρια και ψυχωφελή αναγνώσματα αποστέλλονται στην ελληνορθόδοξη ανατολή και βιβλία που γράφονταν εκτός Bενετίας τυπώνονταν σε τυπογραφεία Ελλήνων όπως των Nικολάου Σοφιανού, Aνδρέα Kουνάδη, Iππόλυτου Bαρέλη, Bεργή κ.ά.
Η ακμή αυτής της δραστηριότητας συνεχίζεται και κατά την άνθηση της κρητικής λογοτεχνίας τον 17ο αιώνα, με έντονη την παρουσία ελληνικών εκδοτικών οίκων όπως αυτών του Nικολάου Γλυκύ, Nικ. Σάρου και Δημητρίου Θεοδοσίου.
Η τυπογραφική δραστηριότητα των Ελλήνων διατηρήθηκε μέχρι τον 19ο αιώνα, με τη δράση των Ελλήνων της Βενετίας στον χώρο της τυπογραφίας να συνδέεται άμεσα με την ελληνική κοινότητα. Αναπόφευκτα όμως, με τον “μαρασμό” της κοινότητας φθίνει βαθμηδόν και ο τομέας της τυπογραφίας.
Τυπογραφικές σφαγίδες του Νικολάου Γλύκυ (αριστερά) και του Νικολάου Σάρου (δεξιά)