ΜΑΘΗΜΑ 1: H Ελληνική Παρουσία στη Βενετία πριν την Άλωση της Κωνσταντινούπολης
Περιγραφή θέματος
-
-
Το παρόν μάθημα στοχεύει στην έκθεση υλικού σχετικού με την παρουσία των Ελλήνων στη Βενετία και τις βενετοκρατούμενες περιοχές, πριν από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Δίνεται έμφαση στη διαμόρφωση της ταυτότητας της αξιομνημόνευτης ελληνικής παρουσίας στη Βενετία.
Νωπογραφία από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης
-
-
-
Στη Γαληνότατη διασώζεται ένας θησαυρός από μνήμες της ελληνικής παροικίας, με την ελληνική παρουσία στη Βενετία να μαρτυρείται ήδη από την περίοδο της Εικονομαχίας. Σε πλήθος ενετικών εγγράφων υπάρχουν αναφορές σε οικογένειες ελληνικής καταγωγής που δραστηριοποιούνταν στο εμπόριο.
Τον 11ο αιώνα, ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ ο Κομνηνός, κατά τον πόλεμο που έκανε με τους Νορμανδούς του Ροβέρτου Γισκάρδου, ανταμείβει τους Ενετούς, που του διέθεσαν τον στόλο τους, απονέμοντας τον τίτλο του Πρωτοσέβαστου στον Δόγη τους. Επιπλέον υπογράφει μια συμφωνία μαζί τους για την ελεύθερη εγκατάσταση των Βενετών εμπόρων στη Βασιλεύουσα και την ευνοϊκή φορολογική αντιμετώπισή τους. Οι έμποροι αυτοί δημιουργούν μια μόνιμη βενετική παροικία στην Κωνσταντινούπολη.
Οι Βενετοί της παροικίας ενσωματώνονται γρήγορα, μιλούν Ελληνικά, κρατούν ακμαία τη ναυτική τους δύναμη, με τις συνθήκες να είναι, αρχικά, ευνοϊκές. Στην πορεία και όσο οι Βενετοί καρπώνονται όλα τα έσοδα από το εμπόριο, προκύπτει αναπόφευκτα ένας έντονος ανταγωνισμός, με τις σχέσεις ανάμεσα σε δύο πρώην συμμάχους να διαρρηγνύονται οριστικά. Τα πράγματα έφτασαν σε μεγάλη οξύτητα το 1171, οπότε και ο αυτοκράτορας Μανουήλ, πιστεύοντας ότι θα λύσει το πρόβλημα δια παντός, διατάζει τη σύλληψη όλων των Βενετών που κατοικούσαν μέσα στα όρια της αυτοκρατορίας, και προχωρά στην κατάσχεση του πλούτου τους, των πλοίων τους και των αποθηκών τους. Οι Βενετοί οδηγούνται σε αντίποινα και προστάζουν στον στόλο τους να επιτεθεί στα ελληνικά νησιά και να τα λεηλατήσει , με τη Χίο και κυρίως τη Μυτιλήνη να πληρώνουν την οργή τους.
Η οριστική ρήξη έρχεται με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, το 1204, κατά την οποία οι Βενετοί μαζί με τους Στραυροφόρους, κατορθώνουν να κάμψουν την αντίσταση των Ελλήνων στα θαλάσσια τείχη και να μπουν στη Βασιλεύουσα. Οι Σταυροφόροι στη συνέχεια, μοιράζονται τα εδάφη της αυτοκρατορίας, με τη Βενετία να αποσπά από τη διανομή τη μερίδα του λέοντος.
Η ίδια η Γαληνότατη ταυτισμένη με το εμπόριο και τη θάλασσα, από την οποία αντλούσε τη δύναμή της, προσφέρει στους Έλληνες πολλαπλές δυνατότητες δράσης στον χώρο των εμπορικών συναλλαγών και η ιστορία των Ελλήνων της Βενετίας είναι συνυφασμένη με την παρουσία και την εξέλιξη των εμπόρων που είχαν εγκατασταθεί στην πόλη ή πηγαινοέρχονταν στο λιμάνι της.
Μετά την Δ΄ Σταυροφορία (1204), αρκετά εδάφη της αυτοκρατορίας μετατράπηκαν σε βενετικές κτήσεις. Η Βενετία έγινε έτσι κέντρο του διαμετακομιστικού εμπορίου και προσελκύει αρκετούς Έλληνες, με τις εμπορικές συναλλαγές Βενετίας - Βυζαντίου να οριοθετούν και το πλαίσιο εγκατάστασης, στη Γαληνοτάτη, για αρκετούς από τους Έλληνες εμπόρους.
Στις συνθήκες δε που διευκόλυναν τη μετακίνηση Eλλήνων, κυρίως από τα σημαντικότερα βενετοκρατούμενα ή φραγκρατούμενα κέντρα όπως η Kρήτη, η Kύπρος και τα Iόνια νησιά, συγκαταλέγεται και η απόφαση του Μεγάλου Συμβουλίου της (maggior consiglio) το 1271, που ευνοούσε την ελεύθερη μετακίνηση Eλλήνων προς τη Bενετία.
Κατά τη διάρκεια του επόμενου αιώνα η διαφαινόμενη αδυναμία του Βυζαντίου ωθεί ακόμα περισσότερους Έλληνες προς τη Βενετία. Η Βενετία είναι πλέον η εμπορική πρωτεύουσα που φέρνει κοντά τους δύο λαούς και η ελληνική επίδραση στην πόλη φτάνει σε τέτοιο σημείο, ώστε να θεωρηθεί προπομπός της Αναγέννησης.
Έγγραφο που φέρει το έμβλημα του Veneto
-
-
-
-
Πριν από την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους, το ελληνικό στοιχείο υπήρχε ήδη στη Βενετία και με την πάροδο του χρόνου οι σχέσεις Ελλήνων-Βενετών γίνονται στενότερες. Η διασύνδεση είναι απόρροια της εμπορικής δραστηριότητας και των ιστορικών εξελίξεων ( Ᾱλέξιος Κομνηνός, Σταυροφορίες).
Η απαρχή και η πορεία του εμπορίου και της ναυτιλίας στην περιοχή είναι αντικείμενα μελέτης για ιστορικούς και άλλες επιστημονικές ειδικότητες. Το αρχειακό υλικό του Ελληνικού Ινστιτούτου της Βενετίας επιβεβαιώνει την ύπαρξη, μικρής σε αριθμό, ελληνικής παρουσίας πριν από τον 11ο αιώνα, με πολυάριθμα τεκμήρια που αφορούν στους εμπόρους, τα είδη των συναλλαγών, τα λιμάνια στα οποία δραστηριοποιούνταν και βέβαια τη συμμετοχή των Ελλήνων μετοίκων στο οικονομικό και κοινωνικό γίγνεσθαι του τόπου.
Υπόμνημα εμπορικού χάρτη
-